Chẩm chéo - món chấm của người Thái ở Điện Biên
Chẩm chéo là một thức chấm của đồng bào Thái ở Điện Biên và một số tỉnh Tây Bắc khác. Là thức chấm không thể thiếu trong mỗi bữa cỗ. Chẩm chéo được làm từ Ớt rừng khô, lá chanh, muối, mì chính và không thể thiếu được nguyên liệu chính tạo nên đặc trưng đó là mắc khén |
| Chẩm chéo cơ bản |
Giá
Thành phần của Chẩm chéo
- Mắc khén
- Ớt rừng khô
- Lá chanh
- Muối
- Mì chính
Cách làm chẩm chéo
Ớt khô hoặc tươi đem nướng lên cho thơm và giòn để lấy vị cay.
Giã chung Mắc khén, ớt đã nướng, lá chanh với muối và mì chính là tạo ra một bát Chẩm chéo cơ bản.
Cách sử dụng chẩm chéo
Chẩm chéo được dùng làm món chấm, đặc biệt là chấm măng đắng, chấm xôi, các món luộc, đồ nướng và các món rau sống hoặc ăn cùng các loại quả như quả nhót xanh, xoài chua và lá cải bắp....
 |
| Nước chấm chẩm chéo |
Đồng bào dân tộc có rất nhiều món được chế ra từ chẩm chéo như:
Chéo tắp cáy (chéo gan gà)
Gan gà hoặc gan vịt đã luộc chín, nướng qua cho thơm, thái thêm chút lá chanh rồi đem giã với chéo cơ bản sẽ được chéo tắp cáy. Thêm một chút nước luộc gà, vịt, đánh lên cho nhuyễn là được.
Chéo nặm xổm (chéo nước chua)
Vừng trắng đem rang vàng, thơm, giã thành bột, cá nướng thơm giã nhỏ mịn, đem trộn với chéo cơ bản, chút nước măng chua vừa đủ độ, dùng để chấm rau cải non. Lưu ý, món chéo này kỵ với mak khén.Chéo non đíp
Non đíp là loại ớt chỉ thiên tươi, dùng để chấm phăck nhả hút (cỏ mần trầu). Ớt chỉ thiên không nướng mà đem giã cùng muối, tỏi, mì chính. Mần trầu non kiếm về rửa sạch, để ráo nước, khi chấm với chéo này sẽ cho ta vị cay, ngọt, giòn và mát.Chéo sắc chaư (chéo củ sả)
Thái củ sả ra rồi giã cho nhuyễn, thêm ít lá chanh rồi trộn với chéo cơ bản, chắt thêm chút nước, dùng để chấm lá sắn non, lá vả đồ, ăn có vị cay, thơm, chát.Chéo hòm pẻn (chéo rau mùi): Rau mùi giã nhỏ rồi trộn với chéo cơ bản, dùng để chấm rau cải đồ và thịt lợn ba chỉ luộc.
Chéo khá (chéo riềng)
Thái riềng thành từng lát mỏng, đem giã nhỏ, thêm chút lá chanh rồi trộn với chéo cơ bản. Chéo khá dùng để chấm măng đắng đồ, nướng hoặc luộc. Khi ăn măng đắng, nên ăn ghém với một số loại lá: phăck đứa, phăck chưa khàu, phăck tắp cáy... là thứ lá có vị chát, khi ăn với măng đắng sẽ thêm vị bùi. Khi ăn, lấy lá cuốn quanh măng rồi chấm chéo khá.Chéo thúa nâu (chéo đậu tương lên men)
Hạt đỗ ngâm, rửa sạch rồi luộc mềm, đem đãi bỏ vỏ, để róc nước rồi gói lá để lên gác bếp cho lên men. Khi có mùi đặc trưng, đem giã, khi giã cho muối, ớt để hãm mùi, rồi nặn thành bánh đem phơi trên cái nia, phía dưới có lót lá cà. Khi khô, bỏ lên gác bếp ăn dần. Lúc chế biến, người ta nướng trên than (tau lướt) cho vàng thơm rồi giã nhuyễn với chéo cơ bản. Chéo thúa nâu dùng để chấm thịt gà, thịt lợn sữa hoặc măng. Mùi rất đặc trưng và hợp khẩu vị.Chéo pịa
Chéo này lấy từ thứ nước đăng đắng ở ruột non con trâu. Đem pịa chưng lên (khi chưng phải bỏ miếng thịt trâu nhỏ vào để tạo thêm mùi vị riêng có). Chưng xong, đem trộn với chéo cơ bản, thêm chút lá chanh. Chéo pịa dùng để chấm thịt trâu luộc, hấp hoặc nướng, ta sẽ cảm nhận một vị đăng đắng, ngọt ngọt, bùi bùi.Chéo mắc có
Mắc có là một loại quả có vị chua chát. Dùng dao xắt lấy một phần thịt của mak có, rồi đem giã chung với chéo cơ bản (không có mak khén). Rau má đem về rửa sạch, chấm món này ta sẽ cho ta cảm nhận vị chua chua, đăng đắng, chát chát, ngọt ngọt nhè nhẹ.Có một điều cần nói ở đây, tất cả các món chéo trên được truyền trong dân gian Thái tự bao đời, kết hợp những gia vị có tác dụng khác nhau được sử dụng vừa là thức chấm vừa như một liều thuốc, dù ăn những thức ăn sống hoặc tái, hoặc nướng chín tới thì cũng không bị đau bụng... Đây là những món chấm đặc trưng nhất của đồng bào Thái Điện Biên.
Chưa ăn, tập ăn rồi sẽ quen.Ăn rồi, quen rồi sẽ như không thể thiếu… và chẩm chéo cho đến bây giờ vẫn là món không thể thiếu trong mâm cơm ăn của người Thái ở Điện Biên.
Trong bài có sử dụng nguồn từ Sở VHTT&DL Điện Biên
0 nhận xét:
Đăng nhận xét